Bedevaartsoord

SCHERPENHEUVEL

Op een heuvel tussen Diest en Zichem wordt sinds eeuwen het beeldje van Onze-Lieve-Vrouw van Scherpenheuvel vereerd. De populariteit van het beeldje trok begin 17de eeuw ook de aandacht van aartshertogen Albrecht en Isabella. Gesterkt vanuit hun geloof werden zij de grootste mecenassen van de bedevaartplaats. In 1605 kenden zij het gehucht Scherpenheuvel zijn stadsrechten toe. In 1609 vond in opdracht van hen de eerstesteenlegging van de bedevaartkerk plaats.

De bescheiden bedevaartplaats rondom een eik groeide uit tot een weldoordacht en planmatig aangelegd bedevaartsoord. Bijzonder aan het bedevaartsoord en de omliggende stad is dat beide begin 17de eeuw zijn opgevat volgens een zevenhoekig grondplan. Die bewuste keuze voor het getal zeven is een eerbetoon aan Maria.

Omstreeks 1624 verrees achter de Basiliek ook een oratorianenklooster met kloostertuin. In 1668 werd het klooster verbonden met de sacristie van de kerk via een gewelfde galerij, gekend als de Barokgang. Een deel van deze 80 meter lange gaanderij loopt door de heuvel.

BEHEERSPLAN

In december 2020 keurde het agentschap Onroerend Erfgoed het beheersplan goed. Het beheersplan kwam tot stand door de Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw te Scherpenheuvel, in samenwerking met steenmeijer architecten en Studio Roma bv. In het beheersplan werd een visie uitgewerkt voor zowel de Basiliek, de Barokgang als het voormalige oratorianenklooster.

In 2016 maakte Ars Horti reeds een landschapsbeheersplan op voor het beschermde cultuurhistorisch landschap op de site. Dankzij deze oefening is er vandaag een duidelijke (beheers)visie voor het bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed van het beschermde bedevaartsoord Scherpenheuvel.

MASTERPLAN

Voortbouwend op de beheersplannen werkt steenmeijer architecten vandaag aan een masterplan voor het bouwkundig erfgoed op de site. Die totaalvisie gaat verder dan enkel het plannen van noodzakelijke werken van restauratieve aard (o.a. interieur Basiliek, totaalrestauratie klooster). De focus ligt evenzeer op het hergebruik van leegstaande ruimten, het verbeteren van de toegankelijkheid en de intellectuele ontsluiting van de site.  Het valoriseren van het aanwezige erfgoed en een duurzaam beheer van de site staan daarin centraal.

In 2021 starten enkele vooronderzoeken (o.a. stratigrafisch kleuronderzoek, klimaataudit etc.) om de verdere uitwerking en uitvoering van het masterplan op een respectvolle en onderbouwde wijze te kunnen aanvatten en te realiseren.

OPEN ERFGOED

In 2019 kende het agentschap Onroerend Erfgoed het kwaliteitslabel ‘Open Erfgoed’ toe aan het bedevaartsoord Scherpenheuvel. Samen met de Kerkfabriek stelde steenmeijer architecten daarvoor het aanvraagdossier op.

De sterkte van de openstelling van Scherpenheuvel ligt in het evenwicht dat de Kerkfabriek en de vzw Bedevaartsoord Onze-Lieve-Vrouw Scherpenheuvel dagelijks weten te behouden tussen de pastorale werking en de zorg voor het erfgoed. De wisselwerking tussen beiden is er één van respect en van continuïteit. De pastorale werking bouwt voort op jarenlange tradities en gebruiken, zonder de veranderende noden van vandaag uit het oog te verliezen. Sinds enkele decennia maakt ook de ontsluiting van het erfgoed voor een breed publiek deel uit van de dagelijkse werking. Dankzij die integrale aanpak is het bedevaartsoord ‘levend’ erfgoed, een voorbeeld voor andere bedevaartsoorden en religieuze sites.